Belirli Süreli İş Sözleşmesi Nedir? Belirli Süreli İş Sözleşmesinin Şartları nelerdir? İhbar ve Kıdem Tazminatı
N.Can Öztürk
İş sözleşmesi, 4857 sayılı İş Kanunu’nda tanımlandığı üzere, bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir. İş sözleşmeleri, durumun gerektirdiği ölçüde (işin niteliği, süresi, kapsamı, vb.) farklı türlerde olabilir. Bu sözleşmeler süre açısından incelendiğinde belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmeleri ayrımı ortaya çıkar. Öncelikle şu belirtilmelidir ki, iş sözleşmelerinin büyük çoğunluğu iş ilişkisinin belirli bir süreye bağlanmadığı belirsiz süreli iş sözleşmeleridir.
Belirli süreli iş sözleşmeleri ise istisnai bir iş sözleşmesi türü olmakla beraber yasa koyucu tarafından sözleşme yapma serbestisine birtakım şartlar getirilmiştir. Getirilen bu şartlar ile amaçlanan, sözleşme tarafından işverene tanınan avantajlı konumun kötüye kullanılmasının önüne geçmek ve olabildiğince işçinin haklarını korumaktır.
Belirli süreli iş sözleşmesi, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 11. Maddesinde, “Belirli süreli işlerde veya belli bir işin tamamlanması veya belirli bir olgunun ortaya çıkması gibi objektif koşullara bağlı olarak işveren ile işçi arasında yazılı şekilde yapılan iş sözleşmesi belirli süreli iş sözleşmesidir” şeklinde hükme bağlanmıştır. Maddeden de açıkça anlaşılacağı üzere sözleşmede şekil şartı ve birtakım objektif koşullar mevcuttur.
Belirli süreli iş sözleşmesinin şekil şartı, yazılılık şartıdır. Yazılılık şartı ile amaçlanan, belirli süreli iş sözleşmesini imzalayacak olan tarafları düşünmeye sevk ederek işçinin gerçek iradesinin ortaya çıkmasını sağlamaktır. Bu şarta uyulmaması durumunda sözleşmenin geçersiz olduğu sonucunu doğurmaz; ancak sözleşmenin ‘belirsiz süreli iş sözleşmesi’ hükümlerinin uygulanması söz konusu olur.
Objektif koşullar ise üç ana başlıkta incelenebilir. Bunlar işin belirli süreli olması, belli bir işin tamamlanmasına yönelik olması ve belirli bir olgunun ortaya çıkmasıdır.
İşin belirli sürede olması için belirli süreli iş sözleşmesinin yapıldığı anda tarafların (özellikle de işçinin), işin ne kadar süreceğini bilmesi veya öngörebilmesi gerekmektedir. Bu tür sözleşmelerde süre açıkça tarih olarak belirlenebilir veya taraflar açıkça bir vade kararlaştırmamakla birlikte işin niteliğinden ve işle güdülen amaç dikkate alındığında iş sözleşmesinin biteceği süre anlaşılabiliyorsa bu durumda da yine iş sözleşmesine belirli süreli niteliği kazandırabilecektir.
Bu tür sözleşmenin yapılması için Kanun’un belirttiği bir diğer objektif koşul ise iş sözleşmesinin belli bir işin tamamlanmasına yönelik olmasıdır. Burada ‘belli bir işin tamamlanmasına yönelik’ ifadesi ile kast edilen iş, ‘sürekli’ niteliğe sahip olmayan yani ‘geçici, belli süre sonra sona eren’ niteliğe sahip iştir. Bir bina yapımının bitirilmesi veya bahçe düzenleme işi bu objektif koşula örnek olarak verilebilir.
Objektif koşulların sonuncusu, belirli bir olgunun ortaya çıkmasıdır. Bu ifadede anlatılmak istenen durum ise işletmenin olağan ilerleyişi dışında bir olgu meydana gelebilir ve bu sebeple iş gücüne ihtiyaç duyulabilir. Örneğin askerlik görevini yerine gitmek için ‘belli bir süre’ için işine ara veren kişi yerine alınacak yeni işçi ile askerlik süresini gözeterek, iş akdi askıya alınan işçi yerine belirli süreli iş sözleşmesi yapabilir konumda olacaktır. Belli bir olgunun ortaya çıktığı durumlardan biri de iş yoğunluğundaki artıştır. Bu örnekte işyeri faaliyeti ‘sürekli’ olsa da yoğunluk ‘geçici’ bir durum olduğundan bu durum, belirli bir olgunun ortaya çıkması olarak değerlendirilebilir.
Belirli süreli iş sözleşmelerinde dikkat edilmesi gereken bir diğer husus da sözleşmenin yenilenmesidir. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 11. Maddesinin ikinci fıkrası, “Belirli süreli iş sözleşmesi, esaslı bir neden olmadıkça, birden fazla üst üste (zincirleme) yapılamaz. Aksi halde iş sözleşmesi başlangıçtan itibaren belirsiz süreli kabul edilir.” şeklindeki hüküm ile sözleşmelerin esaslı neden olmaksızın sadece bir kez yenilenebileceğini, birden fazla kez üst üste yenileme yapmanın yasak olduğunu, üst üste birden fazla yenileme yapıldığı koşulda ise sözleşmenin baştan itibaren belirsiz süreli iş sözleşmesi olarak kabul edileceği belirtilmiştir. Belirli süreli iş sözleşmesi ancak esaslı nedenin bulunduğu durumlarda birden fazla kez üst üste yapılabilir. Buna ek olarak, sözleşmenin yenilenmesinde, ilk kez yapılmasında aranan koşullar yine aranmaktadır.
Aynı Kanunun 12. Maddesine göre; “belirli süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçi, ayırımı haklı kılan bir neden olmadıkça, salt iş sözleşmesinin süreli olmasından dolayı belirsiz süreli iş sözleşmesiyle çalıştırılan emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamaz.”. Görüldüğü üzere maddede işverene eşit davranma yükümlülüğü getirilmiş yani ayrım yasaklanmıştır. Bu maddedeki hükme aykırı hareket mevcutsa, 4857 sayılı Kanunun 5. Maddesinin ikinci fıkrası uyarınca “İşveren, esaslı sebepler olmadıkça… belirsiz süreli çalışan işçi karşısında belirli süreli çalışan işçiye farklı işlem yapamaz.” hükmüne aksi bir harekette bulunmuş olacağından belirsiz süreli iş sözleşmesiyle çalıştırılan emsal işçiyle arasındaki eşitsizliğin giderilmesini ve yoksun kaldığı ücret ve ikramiye farkının ödenmesini isteme hakkı elde eder. Yine aynı maddenin altıncı fıkrasına dayalı olarak dört aya kadar ücreti tutarında tazminat da talep edebilir.
Belirli süreli iş sözleşmelerinde ihbar ve kıdem tazminatı konusuna baktığımızda ise, bu tür sözleşmeler bitiş süresi önceden belli olan sözleşmeler oldukları için “ihbar süreleri, ihbar tazminatı” söz konusu olamaz. Diğer yandan, sahip olduğu sözleşmenin belirli ya da belirsiz olması niteliğine bakılmaksızın bir yıl şartını dolduran ve kıdem alma şartlarını sağlayan bir işçiye kıdem tazminatı ödenmelidir. Bu aynı zamanda ayrım gözetmeme ilkesinin bir sonucudur.
Belirli süreli iş sözleşmeleri hakkındaki bir diğer önemli konu, iş güvencesidir. İşe iade veya iş güvencesi, belirli süreli sözleşmelerin en ayırt edici özelliklerinden birini oluşturmakta ve işçiye işe iade hakkı tanımamaktadır. Bu tür sözleşmelerde, iş güvencesinin sözleşme süresi boyunca sağlanacağı düşünülerek iş güvencesi fesihten sonra söz konusu olmamaktadır.
Sonuç olarak, belirli süreli iş sözleşmeleri istisnai bir iş sözleşmesi türü olup, Kanun tarafından yazılı olma şekil şartına ve bazı objektif koşullar (işin belirli süreli olması, belli bir işin tamamlanmasına yönelik olması ve belirli bir olgunun ortaya çıkması) ile sınırlanmıştır. Ayrıca, sözleşmenin yenilenmesi hususu da dikkate alınmaya değer bir husustur. Esaslı neden olmaksızın birden fazla üst üste yenileme(zincirleme) yasaklanmıştır. Buna ek olarak, ayrım gözetmeme ilkesinin sonucu olarak belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçinin, emsal işçiden farklı bir işleme tabii tutulamayacağı konusu açıklanmıştır. Kanun’un, belirsiz süreli iş sözleşmesi tarafı işçilerin sahip olduğu haklardan bazılarına sahip olmayan belirli süreli iş sözleşmesi tarafı işçileri korumak için ve işverenin sahip olduğu hakkı kötüye kullanmasını engellemek içim bazı önlemler almıştır.
Daha fazlasına ulaşmak ve yeni nesil sözleşme dünyasına dair içerikleri okumak için JETLEXA Blog'u ziyaret edin. Ürünlere daha yakından bakmak için şimdi demo talep edin! Sözleşme yönetimi sistemlerini bizimle keşfedin.
KAYNAKÇA:
1) Av. Sarp ŞAHANKAYA, Belirli Süreli İş Sözleşmeleri, Ankara Barosu Dergisi, 2016, s.179-207
2) Çiğdem YORULMAZ, Belirli Süreli İş Sözleşmesinin Tanımı, Şekil Şartı, Sözleşme Yapma Serbestîsi ve Sınırları, Çalışma ve Toplum, 2010, s.203-218
3) http://iskanunu.com 4) https://www.hukukfuar.com
