Franchise Sözleşmesi
Ayşenur Gömbeci
Günümüzde, özellikle gelişmiş ülkelerde, arz ve taleplerin, ekonomi politikalarının, ürün pazarlama ve satış yöntemlerinin değişmesiyle franchise sözleşmesi modern ekonomik hayatın bir getirisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Franchise sistemi sayesinde işletmeler pazarlamadaki zorlukları aşmış ve pazarlama maliyetlerini de azaltmıştır. Böylelikle küçük çaplı işletmeler dahi az sermeyeyle ucuz üretim ve pazarlama imkanına sahip olmuştur.
Son yıllarda ülkemizde de gittikçe yaygınlaşan franchise sözleşmesi kanunlarda açıkça tanımlanmamış olsa da Türk Hukuku’nda benimsenen sözleşme serbestisi ilkesi gereğince kurulabilmektedir. Bu sözleşme satış, kira, acente, hizmet sözleşmesi, gibi birçok sözleşmenin özelliklerini bünyesinde barındırır. Dolayısıyla genel hükümlerin yanı sıra sayılan bu sözleşme türlerine ilişkin Türk Borçlar Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu’nda yer alan özel hükümler de kıyas yoluyla franchise sözleşmesine uygulanır.
Franchising için öğretide birçok farklı tanım yapılmıştır. Ama Yargıtay’a göre ‘’*Franchising, bir ürün veya hizmetin imtiyaz hakkına sahip tarafın belirli bir süre şart ve sınırlamalar dahilinde işin yönetim ve organizasyonuna ilişkin bilgi ve destek sağlamak suretiyle imtiyaz hakkına konu ticari işleri yürütmek üzere ikinci tarafa verdiği imtiyazdan doğan uzun dönemli ve sürekli bir iş ilişkileri bütünü olup, birbirinden bağımsız iki taraf arasında meydana getiren sözleşmesel ilişkidir*.
Franchise sözleşmesi tarafların karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanları ile kurulur. Tam iki tarafa borç yükleyen sürekli ve ivazlı bir sözleşmedir. Elbetteki taraflar sözleşmeyi belirli veya belirsiz süreli olarak kararlaştırabilirler.
Bugün franchise veya franchising olarak anılan sistem; franchise verenin mallarını ulusal veya uluslararası düzeyde pazarlayabilmesi ve yatırım yapmaksızın işletme kurma, büyütme amacına yönelik olarak geliştirilmiş bir modeldir. Franchise alan ise iş kurma ve sektörde yer alma isteği doğrultusunda yatırımını bu sistem ile yapar. Dolayısıyla bu sözleşme sayesinde franchise veren ve alan arasında bir iş birliği oluşur. Bu işbirliği doğrultusunda tarafların hak ve yükümlülüklerinin çerçevesini belirlemek için öncelikle genel bir sözleşme yapılır. Malların ve hammaddenin temini, eğitim, reklam ve tanıtım gibi konulara ilişkin tamamlayıcı nitelikteki ek sözleşmeler daha sonrasında da yapılabilir.
Franchise sözleşmesi karma nitelikli ve isimsiz(kanunda düzenlenmemiş) bir sözleşme olduğundan birçok farklı sözleşmenin özelliklerini de yapısında barındırır. Fakat diğer sözleşme tiplerinden farklılıklara da sahiptir. Örneğin; franchise alanın kendi nam ve hesabına hareket etmesi bu sözleşmeyi vekaletname ve acentelik sözleşmesinden ayırır. Hizmet sözleşmesinden farkı ise franchise alanın bağımsız bir tacir oluşudur.
Franchise sözleşmesi öğretide farklı sınıflandırmalara tabi tutulmuştur ve uygulamada da farklı türlerde karşımıza çıkmaktadır fakat en sık kullanılan ayrım; Ürün-İşletme franchisingi, mal-hizmet franchisingi, üretim-dağıtım franchisingi, ulusal-uluslararsı franchisingdir.
Franchise verenin kendisine veya işletmesine ait olan üretim, işletme ve pazarlama sistemini; paten, marka, ticaret unvanı, işletme adı, mal ve hizmet gibi fikri ve sınai unsurları franchise alanla paylaşma yani kullandırma yükümlülüğü vardır. Franchise sözleşmeleri uygulamada yazılı ve standart metin şeklinde hazırlanıp genel işlem koşulu olarak nitelendirilir. Bu yüzden franchise verenin sözleşmenin kurulmasında etkili olan konularda franchise alanı aydınlatma yükümlülüğü söz konusudur. Buna ek olarak franchise veren, franchise alanın yukarıda sayılan unsurlardan etkili şekilde faydalanabilmesi için onu desteklenmeli ve korunmalıdır. Franchise verenin en önemli borçlarından biri de işletmenin yürütülmesi için gerekli mal ve malzemeleri karşı tarafa teslim etmesidir. Son olarak kişi bu sözleşmeyle franchise alana tanınan bölgede başka bir franchise verememe borcu altına da girer.
Öncelikle franchise alanın asli yükümlülüğü sözleşmeye konu olan mal, malzeme veya hizmetleri karşı taraftan almasıdır. Bu mal, malzeme veya hizmetler franchise sisteminin gerektirdiği nitelikte olmak kaydıyla bir üçüncü kişiden de alınabilir. Bu borcun kapsamının ve detaylarının sözleşmede açıkça yer alması büyük öneme sahiptir.
Franchise alan mal veya hizmetlerin sürümünü kendi nam ve hesabına yapar. Fakat buna ek olarak sürümü destekleme borcu da bulunmaktadır. Franchise alanın, yine sözleşmeye konu olan üretim işletme ve pazarlama sistemlerini, fikri ve sınai unsurları sözleşmede açıkça kararlaştırılmasa dahi kullanma; buna ek olarak karşı tarafın benimsediği ilkelere ve onun talimatlarına uyma yükümlülüğü vardır.
*Yargıtay Kararı – 19. HD., E. 2001/819 K. 2001/4917 T. 25.06.2001*
