Sözleşmenin İçeriğini İstediğimiz Gibi Belirleyebiliyor Muyuz? Sözleşme Özgürlüğü İlkesi
Ayşenur Gömbeci
Özel hukukta benimsenen irade serbestisi ilkesi, bireye hukuk düzeninin çizdiği sınırlar içerisinde diğer kişilerle olan hukuki ilişkilerini özgür iradeleri doğrultusunda düzenleme yetkisi verir. İrade serbestisi kapsamına kişilerin ekonomik, topluluk kurma, mülkiyet ve ölüme bağlı tasarruf özgürlüğü ve bu yazının esas konusu olan sözleşme özgürlüğü girmektedir.
İrade serbestisi sözleşmeler bakımından ise üç dala ayrılır; sözleşme özgürlüğü, eşitlik, şekil serbestisi.
Türk Borçlar Kanunu madde 26 gereğince ‘‘Taraflar, bir sözleşmenin içeriğini kanunda öngörülen sınırlar içinde özgürce belirleyebilirler.’’ hükmü sözleşme serbestini açıkça öngörmüştür. Buna ek olarak Türkiye Cumhuriyeti Anayasası madde 48 ile sözleşme serbestisi koruma altına alınmıştır. Maddeyi inceleyecek olursak ‘‘Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir.’’ şeklinde ifade edilmiştir.
Sözleşme özgürlüğü beş farklı şekilde karşımıza çıkabilir. Bunlar; sözleşme yapma ya da yapmama, kurulmuş olan bir sözleşmeyi sona erdirme ya da değiştirme, sözleşmenin diğer tarafını belirleyebilme, sözleşmenin tipini ve içeriğini belirleyebilme, son olarak da sözleşmenin şeklini belirleyebilme (şekil serbestisi) özgürlüğüdür.
Bu ilke kişilerin iradeleri doğrultusunda diledikleri sözleşmeyi yapıp yapmamakta özgür olmasının ifade eder. Kural olarak kimse herhangi bir sözleşmeyi yapmaya zorlanamaz. Fakat özellikle kamu yararı bululanan hallerde kanun ile sözleşme yapma zorunluluğu getirilebilir.
Sözleşme özgürlüğü taraflara dilerlerse kurulmuş olan bir sözleşmeyi sona erdirme yahut sözleşmede değişiklik yapma hakkını da verir. Bu sözleşmenin bir kısmını ortadan kaldırmak, sözleşmeyi tamamen sona erdirmek, sözleşmeye eklemelerde bulunmak yahut sözleşmede düzenlemeler yapmak şeklinde olabilir. Taraflar yeni bir sözleşme yaparak da tüm bu işlemleri gerçekleştirebilir.
Yukarıda da belirtildiği gibi TBK madde 26 taraflara sözleşmenin içeriğini diledikleri gibi düzenleme yetkisi tanımıştır. İçerik belirleyebilme yetkisine tip serbestisi de denilmektedir. Kanunda birtakım sözleşme tipleri düzenlenmiştir.
Taraflar düzenlenen bu sözleşme tiplerinden birini oluşturabilecekleri gibi kanunda düzenlenmemiş bir sözleşme tipide oluşturabilirlerler, oluşturulan bu sözleşmeler isimsiz sözleşme sıfatını haizdir. Ancak belirtilmelidir ki sözleşmenin tipi belirleyebilme özgürlüğü borçlar hukukunda geçerli bir ilkedir. Zira kişiler, aile, eşya hukuku gibi alanlarda sınırlı sayı ve tipe bağlılık ilkesi geçerlidir.
TBK 12. Madde gereğince sözleşmelerin geçerliliği, kanunda aksi öngörülmedikçe, hiçbir şekle bağlı değildir. Fakat kanunda bir şekil kuralı öngörülmüşse bu geçerlilik şartıdır. Bu kurala uyulmadan yapılan sözleşmeler hüküm doğurmaz. Oluşturulan geçersiz sözleşme başka bir sözleşme türünün geçerlilik şartlarını taşıyorsa tahvil yoluyla sözleşmenin ayakta tutulması mümkündür.
Tahvil, her ne kadar eleştirilse hatta geçersizliği öne sürülse de şekle uyulmadan yapılan hukuki işlemlerin bazen adil olmayan sonuçlara yol açması yahut hakkın kötüye kullanılmasına sebep teşkil ettiği göz önüne alındığında önemli bir amaca hizmet ettiği anlaşılmaktadır. Tahvil kurumuna her koşulda başvurmak da mümkün değildir, hukuki işlemin tam ehliyetsizlik, genel ahlaka aykırılık gibi durumlarda geçersiz olması buna örnek olarak verilebilir.
Son olarak TBK’nın 27. maddesine göre; kanunun emredici hükümlerine, ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı veya konusu imkânsız olan sözleşmeler kesin olarak hükümsüzdür. Taraflara sözleşme özgürlüğü tanınsa da bu özgürlük sınırsız değildir. Zira yukarıda da ifade edildiği gibi bazı sınırlamalar mevcuttur. Bu sınırlamalara uyulmadan yapılan sözleşme hukuk düzeninde bir anlam ifade etmeyecektir.
Daha fazlası için JETLEXA Blog'u keşfedin! Sözleşme yönetimi ile yeni nesil hukuk teknolojisine erişin.
İlginizi Çekebilir: Sözleşme Verilerinize Hakim Olmak Sizin İçin Çok Önemli
